Колку долго по изложувањето ќе почувствувате симптоми (и колку долго ќе бидете заразни): настинка, грип, голема кашлица, ковид, норовирус, сипаници
Секоја од актуелните болести има специфики кога станува збор за заразноста, периодот на инкубација додека не се појават симптомите, а престанокот на симптомите често не значи дека престанувате да бидете заразни.
На пример, кога седите во автобус до некој што кашла, кога ќе слушнете дека другарот со кој сте се напиле синоќа е позитивен на Ковид или дека школскиот другар на вашето дете повраќал во училницата – веројатно веднаш почнувате обрнувајќи внимание на тоа како се чувствувате и дали имате некакви симптоми кои укажуваат на инфекција.
Но, не сите инфекции се шират толку лесно.
Ова зависи од интеракцијата на голем број фактори, вклучувајќи го и тоа колку е силен имунолошкиот систем на заразеното лице и периодот на инкубација, односно колку дена се потребни за да се појават симптомите откако некој ќе се зарази со вирусот.
R стапка – колку едно заразено лице може да зарази други
Еден од најважните фактори е стапката на репродукција на патогенот (или R стапка), мерка за тоа колку е заразна, врз основа на просечниот број секундарни инфекции што едно лице ги предизвикува. Стапката R од 1 значи дека, во просек, секое лице кое е заразено ќе зарази уште едно лице.
Интересно, две од најзаразните болести се мали сипаници (предизвикани од вирус, морбиливирус) и голема кашлица (предизвикана од бактеријата Bordetella pertussis), со највисоки стапки на R — 15-20 и 15-17 соодветно. Тоа значи дека едно заразено лице може да зарази до 20 други со сипаници, а до 17 со голема кашлица.
На другиот крај од спектарот, туберкулозата (ТБ), една од најсмртоносните заразни болести, има R-стапка во Обединетото Кралство помала од 1, што значи дека лицето е малку веројатно да зарази некој друг, односно за тоа е потребен продолжен близок контакт.
На прв поглед, збунувачки е тоа што стапката на R за грип и настинка е само 1-2, но сепак веројатно ќе имате повеќе настинки во текот на животот од која било друга болест.
„Ова е затоа што настинките генерално предизвикуваат благи болести и луѓето одат на работа и на училиште и продолжуваат да шират вируси“, вели Рон Еклс, професор и поранешен директор на Центарот за настинка на Универзитетот во Кардиф. „Вирусите на грип се позаразни затоа што секоја година се појавуваат нови, така што нема да бидете имуни на нив и, како резултат на тоа, имаат поголеми шанси успешно да се пренесат. Настинка или грип се фаќа со вдишување на честички од вирусот, обично во капки слуз од некој заразен, со кашлање или кивање – но и со допирање на површини контаминирани со овие капки (вирусите можат да преживеат неколку часа надвор од телото) и потоа со допирање на устата, носот или очите“, додава професорот Еклс.
Период на инкубација – од инфекција до појава на симптоми
Исто така, секоја од нив има карактеристичен период на инкубација – кај некои инфекции (на пример, обична настинка) ќе забележите симптоми во рок од неколку дена по изложувањето, но кај други може да бидат потребни неколку недели за да се појават симптомите. На пример, сипаница има период на инкубација до три недели.
Дали заразеното лице е заразно за време на периодот на инкубација зависи од видот на инфекцијата – на пример, кај малите сипаници и варичела, лицето може да не знае дека е заразено и може да шири вирусни капки на други лица со недели пред да се појават препознатливите симптоми.
„Не е јасно зошто некои имаат подолг период на инкубација од другите, но веројатно е затоа што го избегнуваат имунолошкиот систем“, вели Еклс.
Повеќето вируси не инфицираат со истиот механизам. Без разлика дали влегуваат преку носните пасуси, орално или преку кожата, тие влегуваат во клетките и ја „киднапираат машината“ за да помогнат во репликацијата. Тие потоа патуваат наоколу за да заразат повеќе клетки, објаснува професорот Еклс.
„Во оваа фаза вашиот имунолошки систем почнува да го открива вирусот. Во првата фаза, белите крвни зрнца ќе испуштаат хемикалии со пероксид кои можат да ги оштетат или да ги проголтаат патогените, но по пет до десет дена почнувате да произведувате антитела кои се специфични за вирусот и го чистат телото од инфекцијата. Тој одговор почнува да произведува симптоми, како што се треска и температура: тоа се знаци дека телото се обидува да се бори со инфекцијата“, вели тој.
Некои воопшто нема да се заразат
Генетските фактори, исто така, можат да играат улога во тоа дали ќе ја фатите инфекцијата и ќе развиете симптоми, додава професорката Шина Круикшанк, имунолог на Универзитетот во Манчестер.
„Во студиите каде што луѓето се изложени на вообичаени вируси како обичната настинка во лабораториски услови, некои луѓе не ги добиваат вирусите, додека други сериозно се разболуваат“, вели таа. „Ова зависи од тоа колку е ефикасен вашиот имунолошки систем и вашата генетика. Исто така, колку сте поимуни на патогенот, толку е помала веројатноста да бидете добар домаќин за тој вирус да се размножи и потоа да се шири на други луѓе – што е аргумент за вакцинација; вие не само што се заштитувате себеси, туку и другите“.
