ЕУ со враќањето на Трамп е ставена во ќош: какви се можните чекори
Со враќањето на Доналд Трамп на претседателството на Соединетите држави, Европската унија се соочува со низа невидени предизвици кои влијаат на нејзината безбедност, економската стабилност и геополитичкото влијание.
Трансакциската надворешна политика на Трамп, скептицизмот за НАТО и заканите за трговски тарифи ги изложија ранливостите на Европа, особено нејзината зависност од САД за одбранбена и економска соработка. ЕУ сега брзо ги разгледува стратешките опции за намалување на оваа зависност, вклучително и зајакнување на воената автономија, економската отпорност и развивање на нови геополитички сојузи.
Доктрината на Трамп „Америка на прво место“ уште еднаш ги продлабочи трансатлантските тензии, со непосредни последици за европската безбедност. Неподготвеноста на Трамп безусловно да ја поддржи Украина, во комбинација со заканите за повлекување од НАТО доколку европските сојузници не ги зголемат трошоците за одбрана, го дестабилизираа поредокот што ја обликуваше Европа по Студената војна.
Неговото инаугуративно обраќање во 2025 година ги испушти традиционалните референци за сојузи, наместо да го нагласи економскиот национализам и изолационизам, означувајќи драстично отстапување од американското повоено раководство.
Европските лидери сега се соочуваат со сè посериозна закана дека САД можеби повеќе нема да бидат гарант за безбедност. Обидите на Трамп директно да преговара со Русија за иднината на Украина, без да ја вклучи ЕУ, дополнително ја потврдија потребата од поголема стратешка автономија за Европа.
Заканите на Трамп за воведување царини за европските производи кои се движат од 10% до 20% може да предизвикаат нова трансатлантска трговска војна. Трговијата меѓу ЕУ и САД, вредна 1,3 трилиони евра годишно, е најголема во светот, а извозно ориентираните економии како Германија и Холандија би можеле да претрпат сериозни нарушувања доколку се воведат царини.
Дополнително, отворената соработка на Трамп со екстремно десничарските европски партии, како што се францускиот Национален митинг и германската AfD, се заканува да го поткопа единството на ЕУ за трговските и регулаторните стандарди. Ова може да ги ослаби заедничките европски политики и да доведе до внатрешно-политички поделби во Унијата.
Војната во Украина го откри потпирањето на Европа на американските воени способности. Иако европските земји сочинуваат повеќе од половина од трошоците за одбрана на НАТО (не вклучувајќи ги САД), нивните војски остануваат критично зависни од американската логистика, разузнавањето и нуклеарното одвраќање.
За да се намали оваа зависност, ЕУ ја започна Европската одбранбена индустриска стратегија (EDIS) во март 2024 година. Целта е да се координираат набавките на оружје, да се намали фрагментацијата и да се постигне 50% од интраевропското производство на одбранбена опрема до 2035 година.
Планот вклучува формирање на фонд од 1,5 милијарди евра за поттикнување проекти за заедничко производство на оружје, обврзувачки цели за заеднички набавки од 40% до 2030 година и интеграција на украинската одбранбена индустрија во европските синџири на снабдување, вклучително и предложениот центар за иновации во Киев.
Исто така, Постојаната структурна соработка (ПЕСКО), која сега вклучува 54 заеднички одбранбени проекти, беше проширена во 2025 година. Но, напредокот останува ограничен од националните вето и финансиските ограничувања.
Франција, единствената нуклеарна сила во ЕУ, предложи да го прошири својот нуклеарен чадор на европските партнери според член 42.7 од Лисабонскиот договор. Сепак, источноевропските земји сè уште претпочитаат заштита од САД.
Што се однесува до Германија, идниот канцелар на земјата и победник на неодамнешните избори, Фридрих Мерц, неодамна сугерираше дека би сакал Германија да се најде под француско-британската нуклеарна чадор.
Уделот на еврото во глобалните резерви (20%) заостанува далеку зад доларот (58%), што ја прави ЕУ ранлива на американската финансиска принуда. За да ја намали оваа ранливост, ЕУ го забрзува развојот на дигитално евро, што би овозможило поголема монетарна независност и намалување на зависноста од долариизираните платежни системи и американските санкции.
Дигиталното евро би било централизирана дигитална валута контролирана од Европската централна банка, што ќе овозможи побезбедни и ефикасни трансакции во рамките на европскиот финансиски систем.
Во исто време, ЕУ инвестира многу во планот REPowerEU вреден околу 300 милијарди евра, кој има за цел да ја елиминира зависноста од руските фосилни горива до 2027 година. Планот вклучува зголемување на инвестициите во обновливи извори на енергија, развој на нови нуклеарни капацитети и проширување на инфраструктурата за складирање на гас и водород. Со овие мерки ЕУ сака да обезбеди стабилност во снабдувањето со енергија и да го намали влијанието на геополитичките закани врз европската економија.
ЕУ бара нови трговски партнери за да ги диверзифицира своите економски врски и да ја намали зависноста од традиционалните пазари. Еден од клучните чекори во оваа насока е обновувањето на преговорите за трговски договор со Меркосур, трговски блок составен од Бразил, Аргентина, Парагвај и Уругвај.
Овој потег доаѓа откако ЕУ се обидува да го намали ризикот од можни американски царини, особено во инженерскиот и фармацевтскиот сектор, и да обезбеди постабилен пристап до пазарот кој се проценува на 90 милијарди евра.
И покрај економските придобивки, преговорите не се без предизвици. Главните пречки ги вклучуваат еколошките грижи, првенствено поврзани со уништувањето на шумите на Амазон, што е клучно прашање за европските еколошки политики и зелената транзиција.
Дополнително, европските земјоделци изразуваат отпор кон можниот прилив на поевтини земјоделски производи од Јужна Америка, што може да ја загрози нивната конкурентност.
Свесна за интензивирањето на ривалството меѓу САД и Кина, ЕУ се обидува да ги зајакне односите со индо-пацифичките демократии за да обезбеди стабилност и технолошки напредок во регионот. Во овој контекст, Европската унија ги продлабочува партнерствата со Јапонија, Јужна Кореја и Индија, потпирајќи се на заедничките интереси во областа на технологијата, одбраната и стратешките ресурси.
Јапонија и Јужна Кореја се земји со кои ЕУ интензивно соработува во клучните индустрии како што се производството на полупроводници и стратешките минерали. Посебен акцент е ставен на партнерствата кои овозможуваат зајакнување на европската технолошка автономија во производството на чипови, што е од витално значење за намалување на зависноста од кинескиот и американскиот синџир на снабдување.
По долг период на стагнација, преговорите за трговски договор меѓу ЕУ и Индија се рестартирани. Целта е да се овозможи полесен трансфер на технологија, да се поттикне соработката во развојот на одбранбените способности и да се обезбеди стабилен пристап до суровините потребни за европската индустрија.
Индија се повеќе се појавува како клучен стратешки партнер на Европската унија во индо-пацифичкиот регион, не само поради нејзиниот економски потенцијал, туку и поради нејзината геополитичка важност во задржувањето на кинеското влијание.
Војната во Украина не само што ја преобликува европската безбедносна архитектура, туку и поттикна подлабока интеграција на Украина во европските одбранбени и индустриски структури. Овој процес има двојна цел.
ЕУ и Украина соработуваат на заедничко производство на воена опрема, вклучувајќи беспилотни летала и артилерија, зајакнување на источниот одбранбен ѕид на Европа. Покрај тоа, украинската воена индустрија постепено се интегрира во европските синџири за снабдување со одбрана, што може да го подобри капацитетот на ЕУ за производство на воена опрема.
Иако потенцијалното членство на Украина во НАТО останува многу сомнително, Европската унија обезбедува безбедносни гаранции кои би можеле значително да ги зголемат нејзините одбранбени способности. Ова вклучува долгорочна воена и финансиска поддршка и интеграција на Украина во европските безбедносни механизми.
Администрацијата на Трамп предизвика пресврт во европската стратегија, принудувајќи ја ЕУ повторно да размисли за децениското потпирање на САД. Патот до автономија ќе бара големи инвестиции и тешки одлуки. Според зборовите на неодамнешниот шеф за надворешна политика на ЕУ, Жозеп Борел: „Европа мора конечно да стане геополитички актер или ризикува да стане бојно поле“.
